Essay

Essay er en tekst med et tema som skal engasjere leseren. Leseren skal merke skriverens synspunkter og ståsted, men det må likevel ikke bli for personlig. Kjennetegn på essay er at skribenten prøver ut en del synspunkter. Han drøfter, vurderer og betrakter noen tanker om emnet han skriver om. Dette gir rom for mange løsninger.

Et essay er en faktatekst. Innenfor denne sjangeren er det mange ”småtekster” som for eksempel kåseri, personlig essay, saksessay, instruksjon med mer.

Definisjon
Eit upretensiøst (beskjedent, fordringslaust) forsøk på å ordne tankane litt omkring eit emne som forfattaren har lyst til å behandla, men som han - beskjedent - også meiner burde ha fått ei langt meir alvorleg og uttømmande omtale enn denne som han, ikkje-eksperten, kan komma med.
(Michel de Montaigne )

Karakteristiske trekk ved essayet:

* ei kortare avhandling retta til eit relativt danna publikum
* ei lettfatteleg, men velskriven betraktning over eit emne
* kort avhandling i populær form om kunstnerisk, vitskapeleg eller eit anna samfunnsmessig interessant emne

Dei vanlegaste retoriske verkemiddel i essayet:

1. Subjektivitet: Forfatterpersonen er tydeleg til stades. Essayet er hans/hennar oppfatning av saka.

2. Vandring i emnet: Forfattaren snakkar som om han vil ta lesaren med på ein "rundtur" i eit emne. Han går gjerne omvegar før han kjem til saka. Rundt sjølve emnet/den raude tråden spinn han anekdotar og frie tankesprang som skal tene til å illustrere det han vil seie.

3. Innforståttheit: Forfattaren vender seg til lesarar med same bakgrunn og danningsideal som han sjølv. Han tar det for gitt at dei er på bølgelengd med han.

4. Prosessualitet: Forfattaren utviklar sine tankar som ein (lang) prosess, der ikkje ytre hendingar, men hans eigne tankar er hovudsaka.

5. Monolog med dialogpreg: Essayet er som ein einetale, men tydeleg retta mot lesaren, ofte så direkte og personleg at det kan verke som samtale/dialog.

6. Dialektisk oppfatning av verkelegheita: Essayisten ser ei sak frå fleire sider. Han er motsetnadsfylt og gjer inntrykk av å ville vere objektiv, mens han eigentleg svært ofte er subjektiv.

7. Skepsis: Essayistens skespsis til ei sak pregar gjerne teksten. Kritikk mot eit eller anna er ofte hovudsaka.

8. Open form: Essayisten gjer ikkje svar på alle spørsmål han reiser, men overlet til lesaren å tenke seg fram til ei løysing eller konklusjon sjølv.

9. Falsk beskjedenheit: Gjer inntrykk av at han veit mindre enn han gjer.

10. Skjult/indirekte argumentasjon blir viktigare enn open argumentasjon i essayet

Det finnes to typer Essay:
- Saksessay
- Personlig essay

Saksessay er når forfatteren av essayet setter saken i sentrum, mens forfatteren er mer i bakgrunnen. Saksessay kalles også formelt essay eller vitenskapelig essay.

Personlig Essay er skrives i jeg-form og handler ofte om egne erfaringer.Essayet er heller ikke ensidig argumenterende eller misjonerende. Ofte er det vanskelig å se hva essayisten ‘egentlig’ mener.